Πελοποννησιακός πόλεμος

Ο μακρότερος και αιματηρότερος πόλεμος μεταξύ των ελληνικών κρατών της αρχαιότητας (431 – 404 π.Χ.). Σε αυτόν βρέθηκαν αντιμέτωπες οι δύο μεγαλύτερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας, η Αθήνα και η Σπάρτη, πλαισιωμένες αντίστοιχα από τις συμμαχίες τους, την Αθηναϊκή και την Πελοποννησιακή. Αφορμές του πολέμου ήταν το σύμφωνο συμμαχίας των Αθηνών με την Κέρκυρα (433), η πολιορκία της κορινθιακής αποικίας Ποτίδαιας από τους Αθηναίους και ο αποκλεισμός των Μεγαρέων από τις αγορές των πόλεων της Αθηναϊκής Συμμαχίας (432). Αλλά το βαθύτερο αίτιο ήταν ο ανταγωνισμός των δύο μεγάλων ελληνικών δυνάμεων, των Αθηνών και της Σπάρτης. Ο Περικλής πίστευε ότι η Σπάρτη δεν θα ανεχόταν την αύξηση της δύναμης των Αθηνών και, για να προλάβει επίθεσή της, προκάλεσε ο ίδιος τον πόλεμο με τη συμμαχία που έκανε με την Κέρκυρα. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος διαιρείται στις ακόλουθες 3 φάσεις: α) Ο λεγόμενος Αρχιδάμειος πόλεμος (431 – 421 π.Χ.), που ονομάστηκε έτσι από τον Σπαρτιάτη βασιλιά Αρχίδαμο ο οποίος εισέβαλε το 431 στην Αττική. Η Αθήνα, σύμφωνα με το πολεμικό σχέδιο του Περικλή, τήρησε αμυντική στάση. Τα σπουδαιότερα γεγονότα της φάσης αυτής του Πελοποννησιακού πολέμου είναι η κατάπνιξη της εξέγερσης των Μυτιληναίων από τους Αθηναίους (428 – 427), η αιχμαλώτιση σπαρτιατικού αγήματος στη Σφακτηρία από τον Κλέωνα (425), οι επιχειρήσεις στη Χαλκιδική και η κατάληψη της Αμφίπολης από τον Σπαρτιάτη Βρασίδα το 424. β) 421 – 414 π.Χ. Το 421 υπεγράφη συνθήκη ειρήνης μεταξύ των εμπολέμων, που φέρει το όνομα του Αθηναίου πολιτικού Νικία (Νικίειος ειρήνη), αρχηγού της συντηρητικής πολιτικής παράταξης. Η ειρηνευτική πολιτική του Νικία ανατράπηκε όμως από τον Αλκιβιάδη, ο οποίος κίνησε τους Μαντινείς κατά της Σπάρτης, αλλά οι Σπαρτιάτες νίκησαν το 418 τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους στη Μαντίνεια. Το 416 οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν εναντίον της ουδέτερης Μήλου, όπου συμπεριφέρθηκαν απάνθρωπα στους κατοίκους της. Κατόπιν επεχείρησαν την ατυχή εκστρατεία στη Σικελία (415 – 413), η οποία κατέληξε στην καταστροφή του στόλου τους και στον θάνατο χιλιάδων στρατιωτών, καθώς και των στρατηγών τους Νικία και Λαμάχου. γ) Δεκελεικός πόλεμος (414 – 404). Οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στην Αττική και προχώρησαν μέχρι τη Δεκέλεια, την οποία χρησιμοποίησαν ως ορμητήριο στις επιδρομές τους κατά της Αττικής. Η Αθήνα εγκαταλείφθηκε από τους συμμάχους της, ενώ η Σπάρτη δημιούργησε ισχυρό στόλο με περσικά χρήματα. Το 411 καταλύθηκε η δημοκρατία στην Αθήνα, αλλά ο στόλος παρέμεινε δημοκρατικός και με επικεφαλής τον Αλκιβιάδη, που στο μεταξύ ανακλήθηκε, νίκησε τους Σπαρτιάτες το 410 στην Κύζικο. Τότε η δημοκρατία επανιδρύθηκε στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι είχαν αξιόλογες επιτυχίες στη Μίλητο, στην Άβυδο και στην Κύζικο και το 406 κέρδισαν μια μεγάλη νίκη στις Αργινούσες και απέρριψαν τις ειρηνευτικές προτάσεις της Σπάρτης. Το επόμενο όμως έτος στη σύγκρουση στους Αιγός ποταμούς καταστράφηκε ολόκληρη η ναυτική δύναμη των Αθηνών και κατέρρευσε η ναυτική τους ηγεμονία. Την άνοιξη του 404 και η ίδια η πόλη των Αθηνών αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει άνευ όρων. Η δημοκρατία καταλύθηκε και ο Λύσανδρος επέβαλε το ολιγαρχικό καθεστώς των Τριάκοντα Τυράννων. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, που προκάλεσε σημαντικότατες ανθρώπινες απώλειες και τεράστιες υλικές καταστροφές, άφησε την Ελλάδα φτωχή και εξασθενημένη. Αποτελεί βαθύτατη τομή της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Από τότε, μέχρι την κατάλυση της Περσικής αυτοκρατορίας από τον Μέγα Αλέξανδρο, ο βασιλιάς της Περσίας υπήρξε ο ρυθμιστής της πολιτικής των ελληνικών κρατών. Τον πόλεμο αυτό εξιστόρισε διεξοδικά ο Θουκυδίδης, το έργο του οποίου συμπλήρωσε ο Ξενοφώντας. Αττικό ανάγλυφο του 5ου π.Χ. αιώνα, από ταφικό μνημείο του Πελοποννησιακού πολέμου. (Ρώμη, Έπαυλη Άλμπανι).